Kokuların Etkisi

Lavantanın ferah bir kokusu, güllerin ise daha narin koku notaları vardır. Hoş bir koku, duyuları harekete geçirir. Esansiyel yağların etkisi özellikle yoğundur. Çiçeklerden elde edilen bir esansiyel yağ, yaklaşık 400'e kadar uçucu madde içeriği ile koku alma duyumuzu uyarır.  Esansiyel yağlar, burundaki koku alma hücreleri aracılığıyla beyne bir sinyal gönderirler ve koku burada değerlendirilir. Sinir sistemimiz, ruhumuz, endokrin ve bağışıklık sistemlerimiz üzerinde etkili olan haberci maddeler salgılayarak tepki verir.

Bugünkü bilimsel açıklamalar bu yönde olmasa bile, eski zamanlarda insanlar bitkilerin kokulara tepki verdiğini gözlemlemişlerdi. Mısır'da, kesilmiş incir kokusunun bütün bir ağacın meyvelerinin olgunlaşmasını etkileyebileceği biliniyordu. Çin'de ise sert armutları yenilebilir hale getirmek için tütsü yakılırdı. Bugün bunun nedenini anlıyoruz. Dumanda bulunan ve her bitki tarafından üretilen kokulu bir gaz olan etilen, olgunlaşma sürecini başlatan bir sinyal gönderir. İnsanlar sadece burunlarıyla koku alırken, bitkiler bunu tüm organizmalarıyla yapar. İster köklerde ister yapraklarda olsun, tüm bitki hücrelerinin koku alma reseptörleri vardır.

"Bitkilerin ürettiği tüm kokular -örneğin biberiye, fesleğen veya meyan kökü kokuları- kesin mesajlar içerir. Bu mesajlar bitkilerin 'kelimeleridir', onların sözlüğüdür! Milyonlarca farklı doğal kimyasal bileşikler, hakkında çok az şey bildiğimiz bitki dilinde gerçek işaretler gibi işlev görürler," diye açıklıyor bitki nöroloğu Stefano Mancuso. Bitkilerin karmaşık dili, sonsuz denemelerden sonra çözülebilen Mısır hiyeroglifleriyle karşılaştırılmıştır.
 
Bitki dilinin ne kadar iyi çalıştığını gözlemlemek tabi ki daha kolaydır. Dalları ve kökleri birbirine değmeyen ağaçlar, örneğin birbirlerini uyarmak için havadan yayılan kokularla iletişim kurabilirler. Örneğin, zürafalar tarafından ısırılan Afrika akasya ağacı, yakındaki ağaçları tehlikeye karşı uyaran bir gaz yayar. Dakikalar içinde diğer ağaçlar yapraklarında toksin biriktirir ve onları zürafalar için yenmez hale getirir.

Kokular aynı zamanda insanlar için bir dildir ve anılarımızın hafızamızda yer almasına yardımcı olur. Yeni biçilmiş çimen, pişen kurabiyeleri veya belirli bir parfüm: bu kokular geçmişe dair bir anahtar olabilir. Belirli bir koku burnumuza ulaştığında, onlarca yıl sonra bile anında anısı hafızamızdan geri gelir. Sinirbilimciler bunun, koku bilgisinin beynimizde izlediği yoldan kaynaklandığını varsayıyor- doğrudan burundan aldığımız koku beynimizin "hafıza kontrol merkezi" olan hipokampüse ulaşır. 

Kaynakça:
Daniel Chamovitz: What a Plant Knows: A Field Guide to the Senses. New York: Scientific American / Farrar, Strauss and Giroux: 2012

Stefano Mancuso, Alessandra Viola: Brilliant Green: The Surprising History and Science of Plant Intelligence, Washington, DC: Island Press, 2015

Kathrin Meyer und Judith Elisabeth Weiss (Hrsg. für das Deutsche Hygiene-Museum Dresden): „Von Pflanzen und Menschen“, Wallstein, 2019
Eva Heuberger, Iris Stappen, Regula Rudolf von der Rohr: „Richen und Fühlen. Wie Geruchssinn, Ängste und Depressionen zusammenspielen“, fischer & gann, 2017

www.pflanzenforschung.de/de/themen/lexikon/ethylen-ethen-10096
www.pflanzenforschung.de/index.php?cID=5681
www.ds.mpg.de/2495238/Gerueche_und_Erinnerungen